అశ్వమేధ యాగం యొక్క ప్రాచీన చరిత్ర

అశ్వమేధ యాగం ప్రాచీన చరిత్ర

యజుర్వేదంలో వివరించబడిన ఈ యాగం వేద కాలం (క్రీ.పూ. 1500–500) నాటి రాజకీయ-ధార్మిక ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంది. ఋగ్వేదంలో (1.162–163) గుర్రపు బలి ప్రస్తావన ఉన్నప్పటికీ, యజుర్వేదంలో పూర్తి విధానం వివరించబడింది[1].  

చారిత్రక నిర్వహణలు:

- పుష్యమిత్ర శుంగుడు (క్రీ.పూ. 185–149): మౌర్య సామ్రాజ్యం పతనం తర్వాత ఇతడు చివరిగా అశ్వమేధం నిర్వహించినట్లు నమోదు[1].  

- సముద్రగుప్తుడు (క్రీ.శ. 335–375): గుప్త సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించిన తర్వాత ఈ యాగం చేసి, "మహారాజాధిరాజ" బిరుదు సంపాదించాడు.

- జయసింగ్ II (1716): జైపూర్ రాజు ఆధునిక కాలంలో చివరిగా ఈ యాగాన్ని నిర్వహించాడని ఉల్లేఖాలు.

ఇతిహాసాలలో ప్రాముఖ్యత:

- రామాయణం: శ్రీరాముడు రావణుని సంహరించిన తర్వాత అయోధ్యలో ఈ యాగం నిర్వహించాడు.

- మహాభారతం: పాండవులు రాజసూయ యాగం తర్వాత అశ్వమేధం ప్రారంభించగా, అర్జునుడు యాగాశ్వాన్ని రక్షిస్తూ త్రిగర్త దేశం, ప్రాగ్జ్యోతిషపురం వంటి ప్రాంతాల్లో యుద్ధాలు చేశాడు.

రాజకీయ సాంకేతికత:

శతపథ బ్రాహ్మణం (13.1.6.3) దీనిని "రాజ్యాధికార ప్రతీక"గా పేర్కొంటుంది. యాగాశ్వం సంచరించిన భూములను రాజు ఆక్రమించుకునే అధికారం ఉండేది. సామ్రాజ్య విస్తరణకు ఈ యాగం సాధనంగా ఉపయోగించబడింది.  

సాంస్కృతిక పరిణామం:

క్రీ.శ. 1991లో గాయత్రీ పరివార్ జంతు బలి లేకుండా ఆధునికీకరించిన అశ్వమేధ యాగాన్ని నిర్వహించారు. ప్రాచీన కాలంలో గుర్రాన్ని బలిచేసిన తర్వాత, యజ్ఞ నిర్వాహకులకు యుద్ధలాభాలు/కన్యలు బహుమతిగా ఇచ్చేవారు.